Κληρονομούμενος Καρκίνος Μαστού και Ωοθηκών (ΚΚΜΩ)

Υπολογίζεται ότι 5-10% των περιπτώσεων καρκίνου σχετίζονται με παθογόνες μεταλλάξεις σε συγκεκριμένα γονίδια, δηλαδή αλλαγές στο γενετικό υλικό, οι οποίες κληρονομούνται από γενιά σε γενιά. Το ποσοστό αυτό διαφέρει ανάλογα με τον τύπο καρκίνου. Οι αλλαγές αυτές σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης διαφόρων τύπων καρκίνου. 

Η παρουσία αυτών των αλλαγών ανιχνεύεται μέσω γονιδιακού ελέγχου. Η πληροφορία αυτή είναι σημαντική τόσο για τα άτομα που έχουν ήδη νοσήσει από καρκίνο όσο και για τους υγιείς συγγενείς τους. Ανάλογα με τη μετάλλαξη, προτείνονται τρόποι πρόληψης, έγκαιρης διάγνωσης αλλά και αντιμετώπισης του καρκίνου. 

Ο κληρονομούμενος καρκίνος μαστού και ωοθηκών αφορά γενετικές διαταραχές, οι οποίες σχετίζονται με αυξημένη προδιάθεση εμφάνισης καρκίνου και μπορούν να επηρεάσουν πολλαπλά μέλη μιας οικογένειας, σε πολλαπλές γενιές. Σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, γυναίκες και άνδρες που φέρουν γονιδιακές μεταλλάξεις έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για καρκίνου μαστού, και γυναίκες με κληρονομούμενες μεταλλάξεις για καρκίνο ωοθηκών. Επιπλέον, σε μικρότερο βαθμό, υπάρχει αυξημένος κίνδυνος ανάπτυξης άλλων μορφών καρκίνου, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του παγκρέατος, του προστάτη, και του μελανώματος. Τα άτομα με κληρονομούμενες μεταλλάξεις τείνουν να αναπτύσσουν καρκίνο σε μικρότερη ηλικία, σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. 

H πλειοψηφία των γυναικών με αυξημένη προδιάθεση για καρκίνο φέρουν παθογόνους μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1 και BRCA2, ενώ ορισμένες περιπτώσεις κληρονομούμενου καρκίνου του μαστού οφείλονται και σε άλλα σπάνια σύνδρομα, όπως τα σύνδρομα Li-Fraumeni και Cowden, τα οποία σχετίζονται με παθογόνες μεταλλάξεις στα γονίδια ΤΡ53 και PTEN, αντίστοιχα.

Εκτιμώμενος κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου σχετιζόμενος με μεταλλάξεις στα BRCA1 και BRCA2

Τι είναι τα γονίδια BRCA1/BRCA2

Κάθε κύτταρο περιέχει έναν αριθμό γονιδίων, στα οποία είναι γραμμένος ο γενετικός κώδικας. Αυτό σημαίνει ότι τα γονίδια περιέχουν πληροφορίες που καθορίζουν την λειτουργία των κυττάρων, όπως τον πολλαπλασιασμό, την διαίρεσή τους και το θάνατό τους. 

Ειδικότερα, τα γονίδια BRCA1/BRCA2 είναι γονίδια που κωδικοποιούν την παραγωγή ογκοκατασταλτικών πρωτεϊνών. Αυτές οι πρωτεΐνες βοηθούν στην επιδιόρθωση των βλαβών που προκαλούνται στο γενετικό υλικό, δηλαδή στο DNA. Συνεπώς συμβάλλουν στην διατήρηση της σταθερότητας του γενετικού υλικού του κυττάρου. Γονίδια BRCA1/BRCA2 έχει ο καθένας μας.

Αυτά τα δύο γονίδια σηματοδοτούν παρόμοιες λειτουργίες, αλλά βρίσκονται σε διαφορετικά χρωμοσώματα, το BRCA1 βρίσκεται στο χρωμόσωμα 17 και το BRCA2 βρίσκεται στο χρωμόσωμα 13.

Οι μεταλλάξεις γονιδίων είναι αλλαγές που συμβαίνουν στο γενετικό υλικό και επηρεάζουν τις λειτουργίες των γονιδίων αυτών. Αυτές οι μεταλλάξεις μπορεί να κληρονομηθούν από τον γονέα στο παιδί. Το γενετικό μας υλικό προέρχεται κατά το ήμισυ από τη μητέρα μας και κατά το ήμισυ από τον πατέρα μας. Συνεπώς αν η μητέρα μας ή ο πατέρας μας έχει μια μετάλλαξη στο BRCA1 ή στο BRCA2 γονίδιο έχουμε πιθανότητα 50% να κληρονομήσουμε αυτή τη μετάλλαξη.

Μεταλλάξεις στο γονίδιο BRCA1 δημιουργούν αδυναμία σωστής παραγωγής των ογκοκατασταλτικών πρωτεϊνών και οδηγούν σε αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου κυρίως μαστού, ωοθηκών και προστάτου.

Μεταλλάξεις στο γονίδιο BRCA2 αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου μαστού και ωοθηκών αλλά και σαλπίγγων, προστάτου και παγκρέατος.

Οι μεταλλάξεις αυτών των γονιδίων είναι σπάνιες στον γενικό πληθυσμό και η συχνότητά τους διαφέρει από εθνικότητα σε εθνικότητα. Για παράδειγμα, στις Αφροαμερικανές η συχνότητα του BRCA1 είναι 1% και του BRCA2 είναι 3% ενώ στις Ashkenazi Jewish η συχνότητα του BRCA1 είναι 8-10% και του BRCA2 1%. 

Επίσης, τα γονίδια BRCA1 και BRCA2 ενέχονται σε ένα ποσοστό 5-10% όλων των περιπτώσεων καρκίνου του μαστού. Όμως, κληρονομικές μεταλλάξεις στα γονίδια αυτά μπορούν να ανευρεθούν μέχρι και σε ποσοστό ~80% των οικογενών μορφών (σε περιπτώσεις οικογενειών με πολλά περιστατικά καρκίνου)  της νόσου (μέσος όρος 25-30%). 

Άλλα γονίδια

Τα βασικά γονίδια στα οποία οφείλεται η εμφάνιση κάποιου καρκίνου σε ένα άτομο είναι τα γονίδια BRCA 1 και 2.  Υπάρχουν όμως και άλλα γονίδια καθένα από αυτά σχετίζονται με διαφορετικό κίνδυνο για καρκίνο μαστού, ωοθηκών ή και άλλους καρκίνους.

Όταν ένα άτομο συμφωνήσει να υποβληθεί σε πλήρη γονιδιακό έλεγχο μεταλλάξεων, μπορεί να βρεθεί κάποια μετάλλαξη, η οποία να σχετίζεται με μεγάλο κίνδυνο να νοσήσει το άτομο από κάποιο καρκίνο μέχρι πολύ μικρή. Σε κάθε περίπτωση ανάλογα με τον κίνδυνο, αλλά και τα βιώματα (γονιός που απεβίωσε από συγκεκριμένο νόσημα) το άτομο αποφασίζει αν θα μπει σε εντατική παρακολούθηση ή αν θα υποβληθεί σε κάποια χειρουργική επέμβαση.

Τα βασικά γονίδια που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου μαστού ή/και ωοθηκών είναι τα TP53, CHEK2, PALB2, ATM, MSH2, MLH1, PMS2, MSH6, RAD51C, RAD51D, BRIP1, και BARD1.

Μια γυναίκα που φέρει τη μετάλλαξη TP53 (σύνδρομο Li Fraumeni) έχει έως και 100% πιθανότητα να νοσήσει από κάποιο καρκίνο, όχι όμως απαραίτητα από καρκίνο μαστού. Ένα μεγάλο ποσοστό των ατόμων αυτών θα νοσήσει από καρκίνο μαστού. Με βάση δεδομένα διεθνών μελετών, μέχρι και 80% των γυναικών έχουν HER2 θετική νόσο. Όσον αφορά στην εμφάνιση καρκίνου ωοθηκών, δεν είναι ιδιαίτερα συχνή και για το λόγο αυτόν δεν προτείνεται η προληπτική ωοθηκεκτομή, εκτός και αν υπάρχουν υψηλά ποσοστά καρκίνου ωοθηκών στην οικογένεια, και η γυναίκα έχει ολοκληρώσει με το θέμα της τεκνοποίησης.

Παρακάτω αναφέρονται τα ποσοστά εμφάνισης καρκίνου μαστού και ωοθηκών για το καθένα από αυτά τα γονίδια.

Όσον αφορά στον καρκίνο μαστού και ωοθηκών, οι διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες ESMO και NCCN προτείνουν γονιδιακό έλεγχο για την ανίχνευση μεταλλάξεων. Η πληροφορία αυτή είναι χρήσιμη για την παρακολούθηση της ασθενούς, της οικογένειάς της, εφόσον έχει μεταφερθεί η μετάλλαξη στις επόμενες γενιές, αλλά και για την επιλογή θεραπείας σε γυναίκες που η νόσος τους είναι προχωρημένη.

Δυστυχώς, το ποσοστό ανάπτυξης καρκίνου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και η τελική απόφαση για τη διαχείριση δεν είναι πάντα εύκολη. Για παράδειγμα, αν βρεθεί μια μετάλλαξη που σχετίζεται με σύνδρομο Lynch τότε ο ασθενής θα αρχίσει να υποβάλλεται σε τακτικές κολοσκοπήσεις (52-82% πιθανότητα να νοσήσει από καρκίνο παχέος εντέρου), γυναικολογικές εξετάσεις (25-60% πιθανότητα  καρκίνου ενδομητρίου) και καρκίνου ωοθηκών (πιθανότητα 11-24%). Σε αυτήν την περίπτωση το άτομο θα επιλέξει εάν θέλει να υποβάλλεται στις αντίστοιχες εξετάσεις. Αντίθετα, σε περίπτωση ανίχνευσης μεταλλάξεων σε γονίδια για τα οποία δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες και δεδομένα, οι οδηγίες παρακολούθησης και διαχείρισης των ατόμων αυτών δεν είναι πάντα ξεκάθαρες. 

Επιπλέον, σε περίπτωση ανίχνευσης μίας μετάλλαξης σε γονίδιο που σχετίζεται με ενδιάμεσο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου μαστού σε σχέση με το γενικό πληθυσμό, οι συστάσεις διαφέρουν από αυτές των φορέων μεταλλάξεων στα BRCA1/2 γονίδια. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι συστάσεις βασίζονται στο ατομικό και οικογενειακό ιστορικό, σε άλλους παράγοντες κινδύνου αλλά και στην επιθυμία του ίδιου του ατόμου. Για παράδειγμα, μια γυναίκα με μετάλλαξη στα γονίδια ATM, CHEK2, ή NBN, μπορεί να μπει σε εντατική παρακολούθηση από την ηλικία των 40 ετών, κάνοντας κάθε χρόνο ψηφιακή και μαγνητική μαστογραφία.

Οι "Γυναίκες στην Ογκολογία" (W4O-Hellas), προσπαθώντας με κάθε τρόπο να στηρίξουν την Ελληνίδα γυναίκα με καρκίνο, υλοποιούν ένα Πρόγραμμα χρηματοδότησης για ανάλυση ομάδας γονιδίων (panel) όπως τα BRCA1 και BRCA2, που εμπλέκονται στον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κληρονομούμενου καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών, σε γυναίκες ασθενείς από όλη την Ελλάδα, χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση, εφόσον πληρούν τα κριτήρια για γενετικό έλεγχο, όπως αυτά έχουν οριστεί από το "Genetic Consensus for BRCA 1 & 2 testing" της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ). Περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ

*

*

*

Η ενότητα αυτή για τον Κληρονομούμενο Καρκίνο Μαστού και Ωοθηκών δημιουργήθηκε με τη βοήθεια του έργου: «Ανάπτυξη και πιστοποίηση ενός συνόλου προτύπων για εφαρμογή σε πλατφόρμες Αλληλούχισης Νέας Γενιάς (Next Generation Sequencing, NGS)» - upCOMING project, με κωδικό έργου «Τ1ΕΔΚ-04047» - εντάσσεται στην Απόφαση Ένταξης Πράξεων Κρατικών Ενισχύσεων της πρόσκλησης «ΕΡΕΥΝΩ – ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ – ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ», στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» που χρηματοδοτείται από Εθν. Πόροι/ΓΓΕΤ.