Πρωτογενής πρόληψη του καρκίνου του μαστού
Με τον όρο «πρόληψη από τον καρκίνο του μαστού» εννοούμε μία πλειάδα δράσεων από τους προ-συμπτωματικούς απεικονιστικούς ελέγχους όπως η μαστογραφία και ο υπέρηχος μαστού έως και η αλλαγή του τρόπου ζωής.
Η γνωστή από τον Ιπποκράτη ρήση «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν» υποδηλώνει την τεράστια αξία που είχε πάντοτε στη σκέψη των ιατρών η πρόληψη. Η αξία αυτή πολλές φορές ωστόσο στο σύγχρονο ρυθμό ζωής και σε συνδυασμό με την μεγάλη ταχύτητα που τα φάρμακα εξελίχθηκαν τα τελευταία χρόνια, παραμερίστηκε και αποσιωπήθηκε με αποτέλεσμα σήμερα να καλούμαστε πιο δυναμικά από ποτέ να ενθέσουμε την πρόληψη στην καθημερινότητά μας. Με τον όρο «πρόληψη από τον καρκίνο του μαστού» εννοούμε μία πλειάδα δράσεων από τους προ-συμπτωματικούς απεικονιστικούς ελέγχους όπως η μαστογραφία και ο υπέρηχος μαστού έως και η αλλαγή του τρόπου ζωής. Ο καρκίνος του μαστού είναι η συχνότερη μορφή κακοήθειας για τις γυναίκες και πολλοί κλινικοί και γενετικοί παράγοντες ενοχοποιούνται για την αύξηση του κινδύνου εμφάνισης.
Ενώ τα ποσοστά θανάτου από τον καρκίνο του μαστού από το 1990 έως και το 2015 μειώθηκαν κατά 39%, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, η συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου του μαστού αυξήθηκε ως απόρροια της επιμήκυνσης του προσδόκιμου επιβίωσης, της αστικοποίησης και της υιοθέτησης του δυτικού τρόπου ζωής. Το αποτέλεσμα αυτό επιβεβαιώνει πως είμαστε ολοένα και πιο αποτελεσματικοί θεραπευτικά απέναντι στον καρκίνο του μαστού ωστόσο αυτό που θα μπορούσε να αλλάξει σημαντικά τα πράγματα προς το καλύτερο θα ήταν εφαρμογή της πρωτογενούς πρόληψης. Οι παράγοντες που συσχετίζονται με την πρωτογενή πρόληψη και την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου είναι:
1. Υγιεινή διατροφή και σωματικό βάρος
Η παχυσαρκία αποτελεί μεγάλο πρόβλημα στις αναπτυσσόμενες και αναπτυγμένες κοινωνίες και είναι στενά συνυφασμένη με πολλούς τύπους καρκίνου όπως του μαστού, του ενδομητρίου, των ωοθηκών, του προστάτη, του ήπατος, της χοληδόχου κύστης, των νεφρών και του παχέος εντέρου. Η παχυσαρκία σχετίζεται με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης μη ορμονο-εξαρτώμενου καρκίνου του μαστού σε προ-εμμηνοπαυσιακές γυναίκες [1]. Επίσης η μεσογειακή διατροφή και η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων σε φρούτα και λαχανικά και η αποφυγή του κόκκινου ή/και επεξεργασμένου κρέατος φαίνεται να έχει ευεργετικές ιδιότητες.
2. Άσκηση
Η άσκηση φαίνεται να είναι ασφαλής για τους περισσότερους ασθενείς με καρκίνο του μαστού και βελτιώνει την φυσιολογική και ψυχολογική τους ευημερία. Μία μετα-ανάλυση προοπτικών μελετών που στόχο είχε να αξιολογήσει την συσχέτιση μεταξύ της άσκησης και του κινδύνου εμφάνισης του καρκίνου του μαστού σε 63.786 γυναίκες απέδειξε μείωση του κινδύνου κατά 12% μεταξύ αυτών που ασκούνταν έναντι εκείνων που δεν ασκούνταν [2].
3. Καπνός και αλκοόλ
Η χρήση του καπνού είναι η κύρια αιτία εμφάνισης και θανάτου από τον καρκίνο γενικά, και είναι μέσα από πολλές μελέτες αποδεδειγμένη η συσχέτιση με τον καρκίνο του πνεύμονα, του λάρυγγα, του στόματος, του οισοφάγου, της ουροδόχου κύστης, του νεφρού, του ηπατοκυτταρικού, του στομάχου, του παγκρέατος, του παχέος εντέρου και του τραχήλου της μήτρας. Συχνά η καπνιστική συνήθεια συνδυάζεται και με τη χρήση αλκοόλ. Σήμερα υπάρχουν αρκετές μελέτες που συσχετίζουν την κατανάλωση του αλκοόλ με τον καρκίνο του μαστού. Μια μακροχρόνια μελέτη που διεξήχθη από το American Cancer Society και συμμετείχαν περισσότερες από 70.000 γυναίκες με μέσο χρόνο παρακολούθησης (median follow-up) τα 13,8 έτη, έδειξε ότι η επίπτωση του καρκίνου του μαστού ήταν 24% υψηλότερη στις ενεργές καπνίστριες από τις μη και κατά 13% στις πρώην καπνίστριες από τις μη. Επίσης υπήρξε θετική συσχέτιση μεταξύ του καρκίνου του μαστού, του καπνίσματος και του αλκοόλ [3].
4. Εξωγενής χρήση οιστρογόνων και προγεστερόνης
Ο ρόλος των εξωγενών αυτών ορμονών στην ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού παραμένει υπό διερεύνηση, αν και οι περισσότερες μελέτες σε εμμηνοπαυσιακές γυναίκες εμφανίζουν αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Πρόσφατη μελέτη που συμπεριέλαβε 1,8 εκατομμύρια γυναίκες στη Δανία που χρησιμοποίησαν σύγχρονα ορμονικά αντισυλληπτικά έδειξε ότι αύξησαν κατά 20% τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού [4].
5. Ιονίζουσα ακτινοβολία
Πολλές μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί σε παιδιά και νέους ενήλικες που έλαβαν ακτινοβολία για τη θεραπεία του καρκίνου. Τα πιο ευαίσθητα όργανα των παιδιών είναι ο θυρεοειδής αδένας, οι μαστοί, ο μυελός των οστών, ο εγκέφαλος και το δέρμα. Η ακτινοβολία για τη θεραπεία του καρκίνου της παιδικής ηλικίας συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του μαστού. Μια μελέτη 1.230 γυναικών επιβιωσάντων από καρκίνο παιδικής ηλικίας που είχαν υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία κατέδειξε ότι στην ηλικία των 50 ετών η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού ήταν 30%, ενώ αυτές που έλαβαν ακτινοθεραπεία για τη θεραπεία του λεμφώματος Hodgkin είχαν 35% [5].
6. Εγκυμοσύνη
Ο τοκετός προστατεύει τις γυναίκες των οποίων η πρώτη «πλήρη κύηση» ολοκληρώθηκε σε νεαρή ηλικία (<26 ετών) ενώ δεν φαίνεται να έχει τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα μετά τα 35 έτη. Ο καρκίνος του μαστού που διαγιγνώσκεται αμέσως μετά τον τοκετό τείνει να είναι επιθετικότερος, να μην είναι ορμονο-ευαίσθητος και να έχει υψηλότερη πιθανότητα για ύπαρξη μεταστάσεων του μυελού των οστών. Μια προοπτική μελέτη 60.075 γυναικών, απέδειξε την ύπαρξη προφυλακτικής δράσης μεταξύ του θηλασμού και του καρκίνου του μαστού σε προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, χωρίς να υπάρχει σχέση μεταξύ της διάρκειας της γαλουχίας και του κινδύνου [6].
7. Χημειοπροφύλαξη
Δύο φάρμακα αρχικά εγκρίθηκαν από το FDA για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού σε γυναίκες υψηλού κινδύνου. Η Tamoxifen ήταν ο πρώτος παράγοντας που εγκρίθηκε και ο μόνος που εγκρίθηκε για χρήση τόσο στις γυναίκες πριν όσο και μετά την εμμηνόπαυση. Η μελέτη για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού άρχισε το 1992 και χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των Η.Π.Α., συμπεριλαμβάνοντας 13.388 γυναίκες. Η ταμοξιφαίνη μείωσε τον κίνδυνο εμφάνισης του διηθητικού καρκίνου του μαστού κατά 49%. Επίσης, μείωσε κατά 50% την επίπτωση του πορογενούς μη διηθητικού καρκίνου (DCIS) κατά 50%, του λοβιακού μη διηθητικού καρκίνου (LCIS) κατά 56% και της άτυπης υπερπλασίας κατά 86%. Από την άλλη πλευρά, υπήρξε αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του ενδομητρίου, εγκεφαλικών επεισοδίων, πνευμονικής εμβολής και εν το βάθει φλεβικής θρόμβωσης που αποτελούν και τις σημαντικότερες παρενέργειες της χρήσης του φαρμάκου με τον κίνδυνο εμφάνισης μιας ή περισσότερων από αυτές να είναι υψηλότερος σε γυναίκες άνω των 50 ετών [7].
8. Ιστοπαθολογικές αλλοιώσεις και πυκνοί μαστοί
Υπάρχουν πολλές καλοήθεις αλλοιώσεις του μαστού οι οποίες έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου του μαστού. Γενικά, αυτές μπορούν να διαχωριστούν σε υπερπλασία, ατυπία και LCIS. Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του μαστού σε γυναίκες με υπερπλασία αυξάνεται. Η ατυπία επίσης αυξάνει τον κίνδυνο 4-5 φορές ή 1,5-2% ετησίως ενώ οι ασθενείς με LCIS έχουν 2% ετησίως κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού σε σύγκριση με τις υγιείς γυναίκες που είναι <0,4% ετησίως. Οι γυναίκες με ατυπία ή LCIS έχουν περισσότερο από 30% κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Οι γυναίκες με πυκνούς μαστούς έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Επιπροσθέτως, η αυξημένη πυκνότητα αυτών, καθιστά την ανίχνευση του καρκίνου δυσκολότερη κατά την ανάγνωση της μαστογραφίας.
9. Η πρόληψη του καρκίνου του μαστού με γονιδιακές και χειρουργικές προσεγγίσεις
Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει μερικές γενετικές μεταλλάξεις που μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο του μαστού όπως είναι τα γονίδια BRCA 1 και 2, TP53, PTEN, STK11, CDH1, PALB2, CHECK2, ΑΤΜ, NBN και NF1. Κάθε μετάλλαξη εμφανίζει τις δικές της μοναδικές επιπτώσεις. Έτσι σε ασθενείς με BRCA 1, BRCA2, TP53, PALB2, CDH1 ή PTEN συνιστάται η κατά περίπτωση αμφοτερόπλευρη μαστεκτομή για την ελάττωση του κινδύνου. Το ίδιο προτείνεται και σε μεταλλάξεις του CHEK2 ή του ΑΤΜ, εάν η ασθενής έχει μέλος της οικογένειας με καρκίνο του μαστού. Για τις μεταλλάξεις STK11, NF1 και NBN απαιτείται αυξημένη απεικονιστική παρακολούθηση από νεαρότερη ηλικία. Τέλος η ολική υστερεκτομή (ΟΥΜΕ) μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο σε γυναίκες υψηλού κινδύνου όπως οι φορείς μετάλλαξης BRCA 1 και 2.
Η προσέγγιση της πρωτογενούς πρόληψης του καρκίνου του μαστού στις ημέρες μας επικεντρώνετε στην πρόοδο της «εξατομικευμένης ιατρικής», της γνώσης του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος και του μικροπεριβάλλοντος του όγκου με στόχο την ανίχνευση πληθυσμών υψηλού κινδύνου. Είναι καθήκον της πολιτείας να ανιχνεύσει τους πληθυσμούς αυτούς και να διαμορφώσει την παιδεία όλων των πολιτών έτσι ώστε να αποφεύγονται οι βλαβερές επιπτώσεις ενός μη υγιεινού τρόπου ζωής. Επίσης, είναι καθοριστικής σημασίας η μελλοντική ενδυνάμωση της πρωτογενούς πρόληψης αφού τα οφέλη της προς τον άνθρωπο είναι τεράστια.
Μιχάλης Νικολάου
Παθολόγος - Ογκολόγος
1. Picon-Ruiz M, Morata-Tarifa C, Valle-Goffin JJ, Friedman ER, Slingerland JM. Obesity and adverse breast cancer risk and outcome: Mechanistic insights and strategies for intervention. CA Cancer J Clin 2017; 67: 378-397. (PMID: 28763097)
2. Wu Y, Zhang D, Kang S. Physical activity and risk of breast cancer: a meta-analysis of prospective studies. Breast Cancer Res Treat 2013; 137: 869-882. (PMID: 23274845)
3. Gaudet MM, Gapstur SM, Sun J, Diver WR, Hannan LM, Thun MJ. Active smoking and breast cancer risk: original cohort data and meta-analysis. J Natl Cancer Inst 2013; 105: 515-525. (PMID: 23449445)
4. Morch LS, Skovlund CW, Hannaford PC, Iversen L, Fielding S, Lidegaard O. Contemporary Hormonal Contraception and the Risk of Breast Cancer. N Engl J Med 2017; 377: 2228-2239. (PMID: 29211679)
5. Moskowitz CS, Chou JF, Wolden SL, Bernstein JL, Malhotra J, Novetsky Friedman D, Mubdi NZ, Leisenring WM, Stovall M, Hammond S, Smith SA, Henderson TO, Boice JD, Hudson MM, Diller LR, Bhatia S, Kenney LB, Neglia JP, Begg CB, Robison LL, Oeffinger KC.Breast cancer after chest radiation therapy for childhood cancer. J Clin Oncol 2014; 32: 2217-2223. (PMID: 24752044)
6. Stuebe AM, Willett WC, Xue F, Michels KB. Lactation and incidence of premenopausal breast cancer: a longitudinal study. Arch Intern Med 2009; 169: 1364-1371. (PMID: 19667298)
7. Fisher B, Costantino JP, Wickerham DL, Redmond CK, Kavanah M, Cronin WM, Vogel V, Robidoux A, Dimitrov N, Atkins J, Daly M, Wie-and S, Tan-Chiu E, Ford L, Wolmark N. Tamoxifen for prevention of breast cancer: report of the National Surgical Adjuvant Breast and Bowel Project P-1 Study. J Natl Cancer Inst 1998; 90: 1371-1388. (PMID: 9747868)
Επιστροφή